Αρκτική η «Έδρα» του «Νέου Μεγάλου Παιχνιδιού»

Ως πλούσια σε φυσικούς πόρους περιοχή που αποτελεί έδρα σε άφθονες ποσότητες πετρελαίου, φυσικού αερίου, χρυσού, και μια σειρά άλλων μετάλλων…
η Αρκτική θα είναι ένα «θέατρο» του γεωπολιτικού ανταγωνισμού μεταξύ του ΝΑΤΟ και της Ρωσίας κατά τις επόμενες δεκαετίες, μαζί με τις προσπάθειες του ΝΑΤΟ να συμπεριλάβει τη Ρωσία.

Η Αρκτική κατέχει γύρω στο 13% (90 δισεκατομμύρια βαρέλια) των ανεξερεύνητο συμβατικών πηγών του κόσμου σε πετρέλαιο και το 30% των μη ανακαλυφθέντων συμβατικών πηγών φυσικού αερίου, σύμφωνα με μια εκτίμηση που διενεργείται από το Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης των ΗΠΑ (USGS). Ο Καναδάς, η Ρωσία, οι ΗΠΑ, η Δανία (Γροιλανδία), και η Νορβηγία αποτελούν τα πέντε παράκτια κράτη της Αρκτικής, με τέσσερα από αυτά τα κράτη να είναι μέλη του ΝΑΤΟ, μιας οργάνωσης με επικεφαλής τον γεννημένο στη Nορβηγία, Jens Stoltenberg. Το Συμβούλιο της Αρκτικής είναι ένα «υψηλού επιπέδου διακυβερνητικό φόρουμ», το οποίο αποτελείται από τα πέντε παράκτια κράτη εκτός από την Ισλανδία, τη Σουηδία και τη Φινλανδία.

Ο έλεγχος του εδάφους είναι ένα καυτό αμφισβητούμενο θέμα μεταξύ των κρατών της Αρκτικής εξαιτίας των οικονομικών θησαυρών της, με ένα σημαντικό τμήμα της Αρκτικής να βρίσκεται εκτός του ελέγχου των εθνών προς το παρόν. Η ικανότητα και η αποτελεσματικότητα των κρατών της Αρκτικής να συνεργαστούν και να συζητήσουν θέματα που σχετίζονται με την περιοχή, θα καθορίσει τη φύση αυτού του ανταγωνισμού. Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) – που δεν έχει επικυρωθεί στις ΗΠΑ – ορίζει ότι κάθε παράκτιο κράτος της Αρκτικής έχει κυριαρχικά δικαιώματα επί του ποσού των 200 ναυτικών μιλίων (ή στην αποκλειστική οικονομική ζώνη τους) από την αρχική κατάσταση στα βόρεια. «Στην αποκλειστική οικονομική ζώνη, το παράκτιο κράτος έχει κυριαρχικά δικαιώματα για σκοπούς εξερεύνησης και εκμετάλλευσης, διατήρησης και διαχείρισης των φυσικών πόρων», όπως ορίζεται στο άρθρο 56, παράγραφος 1 (α), της UNCLOS.

Η Ρωσία, ο Καναδάς και η Δανία οδοιπορούν την κούρσα, όσον αφορά στην ιδιοκτησία της μεγαλύτερης μερίδας της Αρκτικής, με την κυριότητα της κορυφογραμμής Lomonosov να αποτελεί το επίκεντρο της συζήτησης. Τον Δεκέμβριο του 2014 η Δανία υπέβαλε αίτημα στον ΟΗΕ ότι η περιοχή γύρω από τον Βόρειο Πόλο είναι συνδεδεμένη με την υφαλοκρηπίδα της Greenland. Η Ρωσία φύτεψε μια σημαία στο Βόρειο Πόλο το 2007, και η Μόσχα αναμένεται να καταθέσει αίτημα στον ΟΗΕ για να μεγενθύνει τα όρια της ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας της Αρκτικής κατά 1,2 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα από το τέλος του Μαρτίου, σύμφωνα με το ρωσικό υπουργού Φυσικών Πόρων Sergey Donskoy. O Καναδάς είναι επίσης έτοιμος να διεκδικήσει μεγαλύτερο έδαφος στην Αρκτική στο εγγύς μέλλον, και έχει δηλώσει το ενδιαφέρον του στο να συμπεριληφθεί ο Βόρειος Πόλος σε αυτόν τον ισχυρισμό. Η Νορβηγία και η Ρωσία επέλυσαν επιτυχώς μια διαφορά 40 ετών το 2010, η οποία ορίζει ένα ενθαρρυντικό προηγούμενο όπου οι διαμάχες μπορούν να λυθούν ειρηνικά και σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. Ωστόσο, οι τεταμένες σχέσεις που έχουν αναπτυχθεί μεταξύ του ΝΑΤΟ και της Ρωσίας από τότε, μπορούν να εμποδίσουν και να μειώσουν την αποτελεσματικότητα της συνεργασίας σχετικά με τις μελλοντικές διαφορές στην Αρκτική.

Η Στρατηγική σημασία της Αρκτικής

Το 2008, ο πρωθυπουργός της Ρωσίας Dmitry Medvedev, υπέγραψε ένα έγγραφο στρατηγικής, στο οποίο γραφόταν ότι η πολική περιοχή θα απογίνει η «κύρια βάση στρατηγικών πόρων» της Ρωσίας από το 2020. «Σχεδόν όλες οι πτυχές της εθνικής ασφάλειας, συμπεριλαμβανομένων των στρατιωτικών, πολιτικών, οικονομικών, τεχνολογικών, περιβαλλοντικών, και σφαιρκών πόρων – είναι συγκεντρωμένες εδώ», όπως ακριβώς ο Βλαντιμίρ Πούτιν περιέγραψε την σημασία της περιοχής της Αρκτικής για τη Ρωσία σε μια συνέντευξη πέρυσι. Ο Υπουργός Εξωτερικών του Καναδά John Baird ανακοίνωσε ότι η πολική περιοχή είναι μια «στρατηγική προτεραιότητα» για τον Καναδά, προσθέτοντας ότι «θα προστάτευε και θα προωθούσε «την κυριαρχία του έθνους στην περιοχή ενάντια σε αυτό που πίστευε ότι ήταν η ρωσική στρατιωτική επέκταση: «προφανώς θέλουμε να προστατεύσουμε και να προωθήσουμε την καναδική κυριαρχία στην Αρκτική … Είναι μια στρατηγική προτεραιότητα για εμάς. Όσον αφορά τη στρατιωτικοποίηση, εμείς θα προτιμούσαμε να αποκλιμακωθεί, αλλά η καναδική κυριαρχία, είναι πολύ σημαντικό να προστατευθεί και να προωθηθεί.»

Το έδαφος βλέπει όλο και μεγαλύτερη στρατιωτική παρουσία τόσο από το ΝΑΤΟ όσο και από τις ρωσικές δυνάμεις κατά τα τελευταία χρόνια. Το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ έχει διεξάγει εκπαιδευτικές ασκήσεις με πυρηνοκίνητα υποβρύχια στην περιοχή εδώ και χρόνια, και από αναφορές του Αυγούστου προκύπτει ότι το 2014 αναδύθηκε ένα αλλοδαπό υποβρύχιο (πιστεύεται ότι είναι της τάξης Βιρτζίνια του Ναυτικού των ΗΠΑ) που φέρεται να έχει παραβεί τα σύνορα των ρωσικών υδάτων, αλλά γρήγορα εκδιώχθηκε εξαναγκαστικά από το βόρειο στόλο. «Το καναδικό Ναυτικό θα οικοδομεί για τα επόμενα χρόνια ένα στόλο με περιπολικά πλοία της Αρκτικής, με περιορισμένες στρατιωτικές δυνατότητες, για να μπορέσει η χώρα να έχει ένα πραγματικά Αρκτικό, και όχι μόνο βόρειο Ναυτικό, όπως δήλωσε ο Βασιλικός καναδικός διοικητής ναύαρχος, Μαρκ Νόρμαν. Η Ρωσία έχει ξανανοίξει μια στρατηγική βάση στα Άπω Βόρεια Νεοσιβηρικά νησιά, που είχε κλείσει από το 1993.Μια νέα εντολή της Αρκτικής έχει πρόσφατα συσταθεί από την Ρωσία, η οποία θα εστιάσει τις δραστηριότητές της σε περιοχές πάνω από τον Αρκτικό Κύκλο, με το βόρειο στόλο να αποτελεί τη ραχοκοκαλιά αυτής της εντολής. Οι πυρηνικές μονάδες στο Ρωσικό Ναυτικό πρόσφατα επιτέλεσαν ασκήσεις στην Αρκτική, ως απάντηση στην τελευταία στρατιωτική επέκταση του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Ευρώπη. Ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Sergey Lavrov τόνισε, ωστόσο, ότι η Ρωσία δεν θέλει η «Αρκτική να είναι μια αρένα συγκρούσεων».

Ο ανταγωνισμός μεταξύ του Καναδά και της Ρωσίας στο μέλλον θα μπορούσε να αποτελεί μια καθοριστική σχέση, καθώς και οι δύο χώρες θεωρούν ότι η περιοχή αποτελεί στρατηγική προτεραιότητα. Οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών είναι λίγο ψυχρές αφού ο πρωθυπουργός του Καναδά Steven Harper εμφανίζει μεγάλη περιφρόνηση προς τον Πούτιν στο πλαίσιο της G20, όπως φάνηκε από την απρόθυμη χειραψία με τον ρώσο πρόεδρο και λέγοντάς του να «απομακρυνθεί από την Ουκρανία». Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι η Δύση είναι η εμπόλεμη δύναμη στην Ουκρανία (γεγονός που αναγνωρίζουν ακόμη και οι Εξωτερικές Δυνάμεις), και σύμφωνα με τον Αρχηγό του Επιτελείου των Ενόπλων Δυνάμεων της Ουκρανίας, Victor Muzhenko, «δεν υπάρχουν ρωσικά στρατεύματα» που να αγωνίζονται σε αυτονομιστικές περιφέρειες (πρώην Ουκρανία), κάτι που ήταν απίστευτα αλαζονικό και προκλητικό σχόλιο.

Λιώσιμο των πάγων;

Ο όγκος των πάγων της Αρκτικής θάλασσας στο μέλλον θα καθορίσει την αγριότητα της ανταγωνιστικότητας των περιφερειών πόρων, καθώς πολλά από τα πλούτη του εδάφους είναι δύσκολο και δαπανηρό να αναπτυχθούν – μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες μόλις αποχώρησαν από τη Γροιλανδία λόγω του υψηλού κόστους εξερεύνησης και το ότι η τιμή του πετρελαίου είναι τόσο χαμηλή. Πολλές γεωπολιτικές προβλέψεις βασίζονται σε αμφισβητούμενες επιστημονικές προβλέψεις που δηλώνουν ότι η Αρκτική θα είναι ελεύθερη από τους πάγους εν μέσω κάποιων ετών. Ο Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ John Kerry περίφημα έγραψε σε ένα άρθρο του 2009 ότι η Αρκτική θα είναι ελεύθερη από πάγους από «το καλοκαίρι του 2013», όμως αυτή η πρόβλεψη σε καμία περίπτωση δεν συνάδει με την πραγματικότητα. Οι μετρήσεις από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ESA) αποκάλυψαν ότι υπήρχαν «περίπου 9000 κυβικά χιλιόμετρα πάγου στη θάλασσα» τον Οκτώβριο του 2013, που σημαίνει ότι «ο όγκος του πάγου που μετρήθηκε το φθινόπωρο είναι περίπου 50% υψηλότερη σε σύγκριση με το περασμένο έτος», με τα επίπεδα του πάγου να παραμένουν σταθερά όπως το 2014.

Η Δορυφορική καταγραφή των πάγων της Αρκτικής θάλασσας άρχισε μόλις στα τέλη της δεκαετίας του 1970, και πολλοί επιστήμονες πιστεύουν ότι η ατμοσφαιρική θερμοκρασία στην Αρκτική είναι κυκλική παρά την διασπορά φόβου που διαδίδεται από πολλούς σε όλο τον κόσμο, σχετικά με την τεχνητή υπερθέρμανση του πλανήτη και την τήξη των παγόβουνων. Είναι αλήθεια ότι υπάρχει μια πτωτική τάση του όγκου των θαλάσσιων πάγων από τότε που άρχισαν να καταγράφονται, αλλά αυτά τα αρχεία που τόσο συχνά αναφέρονται αποτελούν μόνο θέμα εδώ και δεκαετίες και παρέχουν μόνο μια μικροσκοπική ματιά στην περιβαλλοντική ιστορία της γης.

Αν η Αρκτική ελευθερωθεί από τους πάγους κατά τις επόμενες δεκαετίες, φυσικά θα αλλάξει η γεωπολιτική ισορροπία στον κόσμο και θα επέλθει περαιτέρω άνοιγμα στον πλούτο της περιοχής εκτός από τις επιθυμητές ναυτιλιακές διαδρομές. Όπως ο πρώην Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ Zbigniew Brzezinsk γράφει στο Στρατηγικό Όραμα, ένα βιβλίο που ο Κerry περιγράφει ως ότι «πρέπει να διαβαστεί», μια ακραία μείωση των πάγων της Αρκτικής θάλασσας «θα άλλαζε το πρόσωπο του διεθνούς διαγωνισμού για σημαντικούς πόρους»:

«Η αργή απόψυξη της Αρκτικής θα αλλάξει επίσης το πρόσωπο του διεθνούς διαγωνισμού για σημαντικούς πόρους. Με την Αρκτική να γίνεται όλο και πιο προσιτή στην ανθρώπινη προσπάθεια, τα πέντε παράκτια κράτη της Αρκτικής – οι Ηνωμένες Πολιτείες, ο Καναδάς, η Ρωσία, η Δανία (Γροιλανδία), και η Νορβηγία – μπορούν να σπεύσουν να διεκδικήσουν τη γενναιοδωρία του πετρελαίου, του φυσικού αερίου, και των μετάλλων. Αυτή η στροφή προς την Αρκτική έχει το δυναμικό να προκαλέσει σοβαρές αλλαγές στο γεωπολιτικό τοπίο, ιδιαίτερα προς όφελος της Ρωσίας.»

Ο Brzezinski συνεχίζει: «Η Ρωσία έχει τα περισσότερα να κερδίσει με την πρόσβαση στην Αρκτική, ενώ ταυτόχρονα ενυπάρχει ο στόχος του περιορισμού του μακρινού Βορρά από τα άλλα τέσσερα κράτη της Αρκτικής, τα οποία είναι μέλη του ΝΑΤΟ. Από πολλές απόψεις, αυτό το νέο μεγάλο παιχνίδι θα καθορίζεται από όποιον κινείται πρώτα με τον πιο νόμιμο τρόπο, δεδομένου ότι υπάρχουν πολύ λίγες συμφωνίες για την Αρκτική.»(P.116 & p.117)

Η Αρκτική θα συνεχίσει να αποτελεί χώρο της γεωπολιτικής αντιπαλότητας στο μέλλον και είναι μια σημαντική στρατηγική περιοχή για πολλές χώρες, αλλά αυτό μπορεί να μην είναι τόσο σημαντικό όσο πολλοί έχουν ισχυριστεί, εάν τα επίπεδα των θαλάσσιων πάγων σταθεροποιηθούν και ανακάμψουν κατά τις επόμενες δεκαετίες.

hellasforce.com