Το Βωμολοχικό Καρναβάλι της Αγίας Άννας στην Εύβοια

Γιώτα Περήφανου

Ένα πανάρχαιο εθιμικό δρώμενο που ξεχωρίζει στον Ελλαδικό χώρο, είναι το περίφημο βωμολοχικό «σατυρικό και σκωπτικό» καρναβάλι της Αγίας Άννας στη Βόρεια Εύβοια.

Το Διονυσιακό καρναβάλι της Αγίας Άννας

Ιδιαίτερο, εκκεντρικό με
αποκριάτικη – Διονυσιακή ενέργεια, τραγούδι και οινοποσίες μέχρι τελικής πτώσεως, ακολουθώντας τις εντολές του Θεού Διονύσου. Αυτό δεν είναι τυχαίο, αφού η προστάτιδα πόλη του Διονύσου, η Νύσα, που μεγάλωσε ο βροντερός – «εριβόας Θεός» βρισκόταν στο πάνω απ’ την Αγιάννα Νυσήϊον Όρος, που σήμερα λέγεται Τελέθριο και Ξηρό και που αναζητούν οι αρχαιολόγοι.

Κάθε χρόνο πληθώρα επισκεπτών από κάθε γωνιά της χώρας, αδημονούν να διεισδύσουν σε ένα διαφορετικό κόσμο, μυθολογικό και εξωπραγματικό. Έτσι και φέτος στις 23 Φεβρουαρίου, την Καθαρά Δευτέρα θα μεταμφιεστούν και θα αφεθούν… στη διάθεση ενός ξέφρενου γλεντιού παρασυρόμενοι από τη ζωηράδα των μπροστάρηδων καρναβαλιστών της Αγίας Άννας, στη κεντρική πλατεία του χωριού.

Οι ρίζες του εθίμου…

Το ξακουστό βωμολοχικό καρναβάλι της Αγίας Άννας, με ρίζες ακατάλυτες στο πέρασμα του χρόνου, αναβιώνει σήμερα με ευρηματική σατυρική μίμηση κωμικών Διονυσιακών δρώμενων.

Οι επισκέπτες ακούνε άσματα με βωμολοχικούς στίχους, παραλληλιζόμενους με Αριστοφανικούς της Αρχαιότητας, ενώ γύρω τους χοροπηδάνε «ξωτικά…» που ξεστομίζουν αισχρολογίες και αδιαντροπιές.

Καρναβαλιστές, ίδιοι δαίμονες, μουτζουρωμένοι στο πρόσωπο και στο σώμα, πειράζουν τον κόσμο και στήνουν τρελό χορό γύρω του περιπαίζοντας τους πάντες δίχως διάκριση.

Το καρναβάλι της Αγίας Άννας έχει προέλευση Βακχική και οι κύριες αναφορές του ανάγονται στις γιορτές του Διονύσου με τη μεθυστική ατμόσφαιρα, τα σατυρικά τραγούδια και τις χορευτικές οργιαστικές εξαλλότητες.

Τα βωμολοχικά τραγούδια…

Τα τραγούδια που κυριαρχούν στο καρναβάλι της Αγίας Άννας διαφέρουν από αυτά που έχουμε συνηθίσει κατά τις αποκριάτικες εξορμήσεις μας. Είναι ελεύθερα ανακρούσματα μιας Διονυσιακής εποχής και εξελίσσονται σήμερα σε αγοραία τραγούδια του γλεντιού, της χαράς και της ερωτικής διάθεσης. Πολλοί που δεν γνωρίζουν τις ιδιαιτερότητες του εθίμου, στην αρχή σοκάρονται. Στη συνέχεια όμως, συμπαρασυρόμενοι, ξεπερνάνε τις όποιες ανασφάλειες και σεμνοτυφίες σιγοψιθυρίζοντας κι’ αυτοί τους στίχους.

Πέραν του χιουμοριστικού και ελευθερόστομου ύφους των στίχων, σατιρίζονται καυστικά τα κακώς κείμενα της ελληνικής και τοπικής πραγματικότητας. Στόχος των καρναβαλιστών, είναι κυρίως οι πολιτικοί.

Όσο η ώρα περνά, τόσο το κέφι φουντώνει και το ντόπιο κρασί ρέει άφθονο ενώ τα Αγιαννιώτικα παραδοσιακά σαρακοστιανά εδέσματα (νοστιμότατη φασολάδα, λαγάνα και κάθε είδους νηστίσιμα, σαγηνεύουν τον ουρανίσκο). Επισκέπτες, κάτοικοι και καρναβαλιστές, γίνονται μια μεγάλη παρέα που χορεύουν και πίνουν ενώ θορυβώδης κάπου εκεί ο Διόνυσος μ’ αμπελοστέφανο στα μαλλιά, παιχνιδιάρικα κλείνει το μάτι στους ξέφρενους θιασώτες.

Η μέρα, είναι των καθαρμών! Όλα γίνονται ανοιχτά, Διονυσιακά και απελεύθερα. Είναι η ξέχωρη μέρα που στην Αγιάννα οι μασκαράδες… ξεμασκαρεύονται, σαν ξαλάφρωμα και ξεκούραση «ψυχή τε και σώματι» για το μπάσιμο της Σαρακοστής που ακολουθεί και τις ερχόμενες ανοιξιάτικες αγροτικές εργασίες, που απαιτούν δύναμη και ευρωστία…

Εξύμνηση του φαλλού και της γονιμότητας

Μόλις εκκλησιαστικά ανοίγει το Τριώδιο, λαϊκά ξεκινά κι’ η Διονυσιακή αποπλάνηση… Πυρετώδεις οι προετοιμασίες εδώ και πολλά χρόνια, με μυστική τελετουργία θαρρείς, μέχρι την Καθαρά Δευτέρα, που επαναστατούν και ξεσηκώνονται ολάκερες οι αισθήσεις. Στη διάρκεια του Τριωδίου, ομάδες και παρέες βωμολόχων τραγουδιστών συγκεντρώνονται στα καφενεία, στις ταβέρνες και σε σπίτια του χωριού, τραγουδώντας τα βωμολοχικά τραγούδια της Αγιάννας (όπως τα έχει καταγράψει ο γνωστός ακαδημαϊκός Λαογράφος Δημήτρης Σέττας).

Οι αποκριές στη Βόρεια Εύβοια είναι ιδιαίτερες. Συνηθισμένη κατάληξη, η κωμόπολη της Αγίας Άννας, με την αναβίωση των Διονυσιακών παραδόσεων, την εξύμνηση του Συμβόλου «φαλλού» και τη γονιμότητα.

Μαυροφορεμένοι οι καρναβαλιστές καλωσορίζουν με το δικό τους ξέχωρο τρόπο και ύφος νέους και παλιούς φίλους του εθίμου στην κωμόπολη και τους οδηγούν σε μια μακρόσυρτη και ακατάσχετη βωμολοχία στην έκσταση των καπνών…

Αγία Άννα – Καθαρά Δευτέρα: Η Διονυσιακή απογείωση

Λίγο μετά τις 12 το μεσημέρι…το καρναβάλι προχωρά στην κορύφωση του, με το μεγάλο γλέντι στην πλατεία της κωμόπολης, όπου ντόπιες ορχήστρες μουσικών παίζουν και τραγουδούν ελευθερόστομα Αποκριάτικα τραγούδια.

Ομάδες καρναβαλιστών δίνουν το πρόσταγμα για κρασί και χορό, περιφερόμενες μέσα στον κόσμο, επιδεικνύοντας υπερμεγέθη «φαλλικά» σύμβολα και εκτοξεύοντας αθυροστομίες.

Ένα ταξίδι στα αρχαία Διονύσια, μικρά και μεγάλα δεν θα διέφερε και πολύ «… οι λατρευταί του Βάγχου, με τον εγκέφαλον βεβαρυμένον εκ των καπνών του πρώτου οίνου, αντήλλασσον ανιλεείς διαξιφισμούς σαρκασμών και ύβρεων. Οι διάλογοι διεσταυρούντο μεταξύ του πλήθους μετά φαιδρότητος, ζωηρότητος, ευφυολογίας και χυδαίου οίστρου…», ενθυμιζόντων εν μέρει τας παραδόσεις των νεωτέρων απόκρεων, γράφει ο P. Decharme (Ελληνική Μυθολογία)

Η φρενίτιδα του χορού, των τραγουδιών και των βωμολοχιών συνεχίζει πολλές ώρες ακόμη και μετά το πέρας των δρώμενων, καθώς η κρύα νύχτα απλώνει το παχνισμένο πέπλο της στην πολωμένη ηλεκτρική ατμόσφαιρα της Διονυσιακής γιορτής… μέχρι το ακαθόριστο τέλος της…

Ευχαριστούμε θερμά για τη συνεργασία και τις πολύτιμες πληροφορίες τον Λαογράφο Δημήτρη Αποστόλου «Ελύμνιο».