9 Μαΐου 1936: Οι ματωμένες απεργίες που άνοιξαν τον δρόμο για την δικτατορία του Μεταξά

Αποτέλεσε μία από τις μεγαλύτερες απεργιακές κινητοποιήσεις στην ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας. Εξαπλώθηκε γρήγορα σε όλη την χώρα ωστόσο η καρδιά του
κινήματος ήταν στην Θεσσαλονίκη. Τα τραγικά γεγονότα και οι άνθρωποι που έχασαν την ζωή τους ενέπνευσαν τον Γιάννη Ρίτσο να γράψει τον «Επιτάφιο». Ωστόσο τα γεγονότα στην συμπρωτεύουσα, έστρωσαν τον δρόμο και για την δικτατορία του Μεταξά.

Γράφει ο Γιώργος Μιχαηλίδης

Βρισκόμαστε στον Απρίλιο του 1936. Οι εργάτες σε όλη την χώρα είναι απογοητευμένοι από τις συνεχείς μειώσεις των ημερομισθίων τους. Οι αφορμές για τις μειώσεις ήταν πολλές. Από την μία η αποτυχία της Μικρασιατικής Εκστρατείας και η άφιξη των προσφύγων, έδωσε την αφορμή σε πολλούς εργοδότες να ρίξουν τα μεροκάματα. Συν τοις άλλοις ακολούθησε και το Κραχ του 1929 οι συνέπειες του οποίου ήταν ακόμη νωπές στην χώρα. Το απεργιακό κύμα ξεσπά και φουντώνει γρήγορα.

Πρωτοστατούν οι καπνεργάτες, το πιο οργανωμένο κίνημα στην Ελλάδα. Ορμητήριό τους η Θεσσαλονίκη όπου πραγματοποιούν μεγάλες συγκεντρώσεις. Ακολουθούν το παράδειγμά τους εργάτες σε πολλές πόλεις της χώρας. Την ανέχεια στην οποία είχαν περιέλθει οι καπνεργάτες την κατανοούμε κοιτώντας τις αμοιβές τους. Περίπου 48.000 εργάτες ενώ αρχικά αμείβονταν με 135-150 δραχμές, ο μισθός έπεσε τα χρόνια εκείνα στις 75 δραχμές. Μιλάμε δηλαδή για μία μείωση του 50%!

Μετά λοιπόν το πρώτο συνέδριο των καπνεργατών αποφασίστηκε απεργία για τις 29 Απριλίου. Οι απεργίες ξεκινούν και διαρκούν πολλές ημέρες. Οι διοικήσεις των καπνεργατικών σωματείων μετατρέπονται σε απεργιακές επιτροπές χωρίς ωστόσο να έχουν επιλεγεί από τους απεργούς. Καμμία ουσιαστική οργάνωση και κεντρική διοίκηση και οργάνωση δεν υπάρχει.

Στις 8 Μαΐου οι συγκεντρωμένοι συγκρούονται με την Αστυνομία. Οι τραυματίες ξεπερνούν τους 70. Τα πρόχειρα βήματα στην πόλη όπου ο καθένας εξέφραζε την άποψή του προς τον λαό είναι πολλά. Ένα από αυτά ήταν κοντά στην πλατεία Αριστοτέλους. Για άγνωστη αιτία, στις 9 Μαΐου, οι χωροφύλακες του Ε’ Αστυνομικού Τμήματος πυροβολούν προς το πλήθος. Τελικά χάνει την ζωή του ο πρώτος άνθρωπος. Είναι ο νεαρός αυτοκινητιστής Τάσος Τούσης.

Επικρατεί πανικός. Μέχρι και οι εκκλησίες χτυπούν τις καμπάνες τους προκειμένου ο κόσμος να βγει στους δρόμους σε ξενική εξέγερση. Οι χωροφύλακες ξαναπυροβολούν για να διαλύσουν το πλήθος.Οι νεκροί φτάνουν τους 12 και οι τραυματίες ξεπερνούν τους 300.

Η φωτογραφία της χαροκαμένης μάνας που θρηνεί το σκοτωμένο παιδί της, δημοσιεύεται την επομένη στον Ριζοσπάστη. Ο Γιάννης Ρίτσος τη βλέπει και εμπνέεται τον «Επιτάφιο», το συγκλονιστικό έργο, που 24 χρόνια μετά άνοιξε το δρόμο στη μελοποιημένη ποίηση.

«Γιέ μου, σπλάχνο τῶν σπλάχνων μου, καρδούλα τῆς καρδιᾶς μου, πουλάκι τῆς φτωχιᾶς αὐλῆς, ἀνθὲ τῆς ἐρημιᾶς μου, πῶς κλείσαν τὰ ματάκια σου καὶ δὲ θωρεῖς ποὺ κλαίω καὶ δὲ σαλεύεις, δὲ γρικᾷς τὰ ποὺ πικρὰ σοῦ λέω; Γιόκα μου, ἐσὺ ποὺ γιάτρευες κάθε παράπονό μου, Ποὺ μάντευες τί πέρναγα κάτου ἀπ᾿ τὸ τσίνορό μου, τώρα δὲ μὲ παρηγορᾶς καὶ δὲ μοῦ βγάζεις ἄχνα καὶ δὲ μαντεύεις τὶς πληγὲς ποὺ τρῶνε μου τὰ σπλάχνα;» γράφει ο Γιάννης Ρίτσος στον Επιτάφιο.

Η επόμενη ημέρα αποτελεί ορόσημο της απεργίας καθώς όλος ο λαός της Θεσσαλονίκης συγκεντρώνεται για τις κηδείες των θυμάτων. Περισσότεροι από 150.000 πολίτες φτάνουν στο νεκροταφείο. Οι απεργοί επιδεικνύουν πρωτοφανή επαναστατικότητα και κηρύσσουν απεργίες για τις 11 και 13 Μαΐου. Η μεγαλειώδης απεργιακή κινητοποίηση είχε οριστεί για τις 5 Αυγούστου. Δεν θα προλάβαιναν.

Η πολιτική ζωή του τόπου όμως δεν ήταν και στην καλύτερη της φάση. Ο Ιωάννης Μεταξάς καραδοκούσε καθώς οι πολιτικοί αδυνατούσαν να βάλουν την Ελλάδα στον δρόμο της ομαλότητας.

Ήδη από τις 13 Απριλίου του 1936 ο βασιλιάς Γεώργιος είχε διορίσει πρωθυπουργό της χώρας τον Ιωάννη Μεταξά. Έναν από τους καλύτερους στρατιωτικούς της εποχής του που μεταπήδησε στην πολιτική χωρίς ωστόσο να καταφέρει να αποκτήσει ισχυρά λαϊκά ερείσματα.

Ο Ιωάννης Μεταξάς εκμεταλλεύτηκε όλα τα γεγονότα αυτά στην Θεσσαλονίκη και την γενική αναρχία και πείθει τον βασιλιά να του παραχωρήσει απόλυτη ελευθερία κινήσεων. Βρισκόμαστε στις 4 Αυγούστου. Η Βουλή διαλύεται και ο Ιωάννης Μεταξάς εγκαθιστά μία δικτατορία φασιστικών προτύπων.