Ο κυνισμός της εξουσίας και η ηθική της Αριστεράς

Με παράδοξο αλλά κατανοητό τρόπο, η ελληνική αντίσταση και οι πλατείες δείχνουν πως τυπικά αντίθετες έννοιες μπορούν να συντεθούν όταν τα θεμελιώδη αξιώματα είναι τα ίδια. Οταν η πολιτική προωθεί τη δημοκρατία, την ισότητα και τη δικαιοσύνη, οι επιμέρους διαφορές θα ξεκαθαρίσουν στην πράξη.

Μία διαφήμιση της Φολκσβάγκεν έχει μια κοπέλα να μαλώνει τον πατέρα της επειδή σπαταλάει πολύ νερό όταν ξυρίζεται και ηλεκτρικό όταν αφήνει τα φώτα ανοιχτά όλη τη νύχτα. Στη συνέχεια, αφού έχει καταθέσει τα οικολογικά της διαπιστευτήρια, τον συγχαίρει για την αγορά του διαφημιζόμενου αυτοκίνητου. Το μήνυμα είναι ότι αν οι άνθρωποι κάνουν οικονομία στο νερό και την ενέργεια, τότε δικαιούνται να αγοράσουν αυτό που πραγματικά καταστρέφει τον πλανήτη και την Αθήνα, το ιδιωτικό αυτοκίνητο. Ανάλογη είναι η πρακτική των «Στάρμπακς» που διαφημίζουν ότι μερικές δεκάρες από την τιμή του καπουτσίνο πηγαίνουν σε φιλανθρωπικό σκοπό. Ετσι και τον καφέ σου πίνεις και την συνείδηση έχεις ήσυχη.

Η πρόσφατη αναγγελία της εξόδου από το Μνημόνιο αποτελεί ένα άλλο παράδειγμα της ίδιας συμπεριφοράς. Στο παρελθόν μάς έλεγαν ότι αν πάρουμε νέα μέτρα, το πρώτο, δεύτερο, τρίτο μνημόνιο κ.λπ., η Ελλάδα θα σωθεί. Τώρα μας λένε ότι βγαίνουμε από τα μνημόνια, ότι τα βάσανα τελειώνουν. Πριν αλέκτορα φωνήσαι, όμως, οι θριαμβολογίες έγιναν αναγγελίες κηδείας κολλημένες στην πόρτα του χρηματιστηρίου. Ακόμη κι αν η υπόσχεση εξόδου ήταν αληθινή, και όχι όπως φάνηκε κάτι σαν την έξοδο του Μεσολογγίου, η μείωση των μισθών και συντάξεων, η ανεργία και η φτώχεια θα παραμείνουν. Τα μνημόνια αποτελούν διαρκές και όχι στιγμιαίο έγκλημα.

Τα παραδείγματα αυτά και πολλά άλλα αποτελούν εκφράσεις του κυνισμού της κυρίαρχης ηθικής. Ο κυνισμός χρησιμοποιεί την ηθική υποκριτικά για να την υποσκάψει, αφού την αποδέχεται επιφανειακά και ταυτόχρονα την παραβιάζει. «Ξέρουμε ότι αυτά που σας λέμε είναι ψέματα κι αυτά που κάνουμε λάθος και άδικα, εντούτοις τα λέμε, τα κάνουμε και βρίσκουμε και κάποια δικαιολογία». Η αναγνώριση της σημασίας ηθικής αιτιολόγησης κάνει τον κυνισμό μια ιδεολογία που προσπαθεί να προβλέψει και απαντήσει εκ των προτέρων τις πιθανές κριτικές στην υποκρισία. Η υποκρισία βέβαια αποτελεί τον φόρο που το ψέμα και το άδικο πληρώνουν στην αλήθεια και την αρετή.

Ο ελληνικός ηθικός ορίζοντας είχε διαφθαρεί από τον κυνισμό της εξουσίας πριν τα μνημόνια. Κυρίαρχο στοιχείο του εκσυγχρονιστικού αξιακού ορίζοντα αποτελούσε αυτό που μπορούμε να ονομάσουμε «εντολή απόλαυσης»: «κοίτα μόνο τον εαυτό σου», «look after number One», «κυνήγα την εύκολη και γρήγορη ικανοποίηση».

Οι κυνικές συμπεριφορές είχαν μεταδοθεί στους πολίτες και αντικαθιστούσαν την ηθική του ήθους και της κοινότητας με τον ευδαιμονισμό και τον ωφελιμισμό. Η Καντιανή ηθική μεταβάλλονταν σε ηθικισμό, η ηθική της φιλίας και της παρέας σε πελατειακό νεποτισμό, η οικογενειακή αγάπη σε στυγνό υπολογισμό. Αλλά ακόμη και ο πιο σκληρός ωφελιμισμός χρειάζεται ηθικό επικάλυμμα. Και εδώ εισέρχεται ο κυνισμός. «Υπακούστε στον νόμο, πληρώστε τους φόρους, γίνετε υπάκουοι υπήκοοι και θα σωθούμε» μας έλεγαν. Αλλά την ίδια στιγμή, ατιμωρησία για την πολιτική και οικονομική ελίτ. Το «πράξε ως εάν ίσχυε ένας κανόνας» είναι η ηθική των ανήθικων, τού «ξέρεις ποιος είμαι εγώ, ρε;».

* Ολόκληρο το άρθρο του καθηγητή Κώστα Δουζίνα στην «Εφημερίδα των Συντακτών» που κυκλοφορεί σήμερα, Τρίτη 21 Οκτωβρίου.

efsyn.gr