«Η συνεργατική μάθηση στην εκπαίδευση ενηλίκων, ένα παράδειγμα εφαρμογής»

Στη σημερινή κοινωνία που χαρακτηρίζεται από τις ραγδαίες εξελίξεις στην πληροφορική και τις νέες τεχνολογίες, παρατηρείται ένα χαρακτηριστικό φαινόμενο στους ενήλικες. Όσο περισσότερο απομονώνονται από τον κοινωνικό τους περίγυρο λόγω των εξαντλητικών ρυθμών εργασίας και των σκληρών συνθηκών διαβίωσης, τόσο περισσότερο επιζητούν τη συμμετοχή τους σε διάφορες κοινωνικές ομάδες, όπως αθλητικούς και πολιτιστικούς …..

συλλόγους, ομάδες κοινωνικής δράσης, εκπαιδευτικές ομάδες κλπ.
Μέσα από τη συμμετοχή τους σε τέτοιες κοινωνικές ομάδες οι ενήλικοι, προσπαθούν να αναπτύξουν το αίσθημα του «ανήκειν» που είναι ιδιαιτέρως σημαντικό για την ισόρροπη ανάπτυξη του ανθρώπου.
Ο εκπαιδευτής ενηλίκων επομένως, έχει την αυξημένη ευθύνη να αξιοποιήσει αυτήν την επιθυμία των ενήλικων εκπαιδευόμενων προκειμένου να επιτύχει τους μαθησιακούς στόχους του εκπαιδευτικού προγράμματος στο οποίο συμμετέχει.
Όλοι οι μελετητές συμφωνούν και όλες οι έρευνες αποδεικνύουν, ότι η επίτευξη των εκπαιδευτικών στόχων επιτυγχάνεται αποτελεσματικότερα, όταν χρησιμοποιούνται ενεργητικές εκπαιδευτικές μέθοδοι στη διδασκαλία. Ο ενήλικας μαθαίνει καλύτερα όταν συμμετέχει ενεργά στην εκπαιδευτική διαδικασία και όταν αισθάνεται ότι αξιοποιείται η εμπειρία που διαθέτει στην εκπαιδευτική πρακτική.
Παρόλα αυτά, η μετωπική εισήγηση, εξακολουθεί να αποτελεί τη δημοφιλέστερη εκπαιδευτική μέθοδο. Η ελλιπής εκπαίδευση στις ενεργητικές μεθόδους διδασκαλίας, η εξοικείωση των εκπαιδευομένων με την παραδοσιακού τύπου διδασκαλία, η κατεστημένη πρακτική των εκπαιδευτικών οργανισμών είναι μερικοί από τους λόγους για τους οποίους η εισήγηση εξακολουθεί να κρατάει τα σκήπτρα στην εκπαιδευτική πρακτική.
Συχνά, οι εκπαιδευτές ενηλίκων στην πληροφορική, λόγω της φύσης του διδασκόμενου αντικειμένου, χρησιμοποιούν στην διδασκαλία τους ενεργητικές μεθόδους, που περιορίζονται όμως συνήθως στην επίδειξη, τις ασκήσεις, τις ερωτήσεις-απαντήσεις και την επίλυση προβλημάτων. Αποφεύγουν μ’ άλλα λόγια τις πιο περίπλοκες μεθόδους όπως η εργασία σε ομάδες, η προσομοίωση, η μελέτη περίπτωσης, ή το παιχνίδι ρόλων, για τους λόγους που αναφέραμε προηγουμένως.
Ωστόσο, η εφαρμογή πιο περίπλοκων ενεργητικών τεχνικών, δε θα πρέπει να αποθαρρύνει τους εκπαιδευτές πληροφορικής, καθώς με μικρή εξάσκηση και προσπάθεια, μπορούν να εφαρμοστούν εύκολα στην πράξη.

Στο παράδειγμα που ακολουθεί επιχειρείται να γίνει ο προσδιορισμός των πινάκων της βάσης δεδομένων μιας δανειστικής βιβλιοθήκης, μέσω της πολυεπίπεδης συναλλαγής των τριών επιπέδων: του ατόμου, της μικρής ομάδας (ή δυάδας) και της ολομέλειας (Πολέμη – Τοδούλου, 2005).
H διδακτική ενότητα διαρκεί δύο ώρες και απευθύνεται σε μια τυπική, μεικτή, εικοσαμελή ομάδα ενήλικων εκπαιδευόμενων, με διαφορετικό επίπεδο προηγούμενης εμπειρίας στη χρήση Η/Υ και ειδικότερα στη χρήση βάσεων δεδομένων.
Στην ανάπτυξη της μεθοδολογίας, βασικό γνώμονα αποτέλεσε η παραδοχή ότι μια εκπαιδευτική τεχνική αξιοποιείται αποτελεσματικά, μόνο όταν προκαλεί τους εκπαιδευόμενους σε στοχαστική και κριτική εξέταση, επανεξέταση και ανάλυση των δεδομένων, των πτυχών και των παραμέτρων ενός ζητήματος (Μαυρογιώργος).
Τα βήματα της μεθοδολογίας που θα ακολουθηθεί είναι τα παρακάτω:
1. Στην αρχή της πρώτης διδακτικής ώρας και μετά τη σύνδεση με τα προηγούμενα που ελέχθησαν, παρουσιάζουμε στην ομάδα των εκπαιδευομένων τη βασική αρχή που ισχύει στη σχεδίαση βάσεων δεδομένων. Ποιες δηλαδή πληροφορίες θέλουμε να μας παρέχει η βάση δεδομένων που πρόκειται να αναπτύξουμε. Ανακοινώνεται επίσης στην ομάδα, ότι προκειμένου η αρχή αυτή να γίνει κατανοητή, θα εκπονηθεί μία πρακτική δραστηριότητα, που αφορά στην ανάπτυξη μιας βάσης δεδομένων για τη διαχείριση μιας δανειστικής βιβλιοθήκης. Δίνονται επίσης οι αναγκαίες τεχνικές λεπτομέρειες για την υλοποίηση του εγχειρήματος. Με αυτό τον τρόπο, γίνεται προσπάθεια να αποσαφηνιστούν οι επιδιωκόμενοι στόχοι, να γίνει παρουσίαση των αναγκαίων συμβόλων και εννοιών και να ενεργοποιηθεί το ενδιαφέρον της ομάδας, στοιχεία που είναι αυξημένης βαρύτητας στον τρόπο με τον οποίο γίνεται η παρουσίαση ενός θέματος (Noye, & Piveteau, 1999). Στην παρουσίαση των παραπάνω θεμάτων διατίθενται 15’.
2. Εν συνεχεία, οι εκπαιδευόμενοι καλούνται (ο κάθε ένας μόνος του), να σκεφθούν και να καταγράψουν τις απόψεις τους στα παρακάτω ερωτήματα:
2.1 Ποια θα είναι τα queries[1] που θα παρέχουν τις αναγκαίες πληροφορίες για την επιτυχημένη διαχείριση της βάσης δεδομένων μας;
2.1. Ποιες στοιχεία πιστεύετε ότι πρέπει να έχουμε διαθέσιμα για να μπορούμε να εκτελέσουμε αυτά τα ερωτήματα;
Για την απάντηση των δύο αυτών ερωτημάτων, διατίθενται στους εκπαιδευόμενους 20’. Το σημαντικό στο σημείο αυτό είναι, να δοθούν ξεκάθαρες οδηγίες στους εκπαιδευόμενους για το τι ακριβώς θα πρέπει να κάνουν και για ποιο λόγο (Courau, 2000).
3. Ολοκληρώνοντας την καταγραφή των απόψεών τους, οι εκπαιδευόμενοι, καλούνται να σχηματίσουν 4 ομάδες των 5 ατόμων. Τα κριτήρια για τη διαμόρφωση των ομάδων τίθενται από τον εκπαιδευτή. Το σκεπτικό είναι να δημιουργηθούν ομάδες μεταξύ αγνώστων και ανομοιογενείς όσον αφορά το γνωστικό επίπεδο. Προκειμένου να καταστεί εφικτός αυτός ο σχηματισμός των ομάδων, γίνεται αξιοποίηση όλων των διαθέσιμων πληροφοριών που αντλήθηκαν κατά τις προηγούμενες διδακτικές ώρες. Οι εκπαιδευόμενοι ενημερώνονται ότι οι 4 ομάδες θα αντιστοιχούν στους πελάτες, στους προμηθευτές, στους διαχειριστές και στους υπεύθυνους της βιβλιοθήκης. Με βάση τις απόψεις που είχαν καταγράψει στα δύο ερωτήματα που τους είχαν τεθεί προηγουμένως, θα πρέπει τώρα να συζητήσουν μεταξύ τους και να καταγράψουν τους πίνακες[2] αλλά και τα πεδία που πιστεύουν ότι θα πρέπει να περιλαμβάνουν οι πίνακες αυτοί και οι οποίοι θα είναι αναγκαίοι για τη διαχείριση της δικής τους ομάδας ανθρώπων. Για την εκπόνηση της δραστηριότητας αυτής, τους ανακοινώνεται ότι θα έχουν στη διάθεση τους 25΄. Προκειμένου η εκπόνηση του συγκεκριμένου εγχειρήματος να είναι επιτυχής ελήφθησαν υπόψη αρκετοί σημαντικοί παράγοντες. Οι οδηγίες για το σχηματισμό των ομάδων, αλλά και για το τι θα έπρεπε να κάνουν οι ομάδες για ποιο λόγο και σε πόσο χρόνο, οφείλουν να είναι συγκεκριμένες και αναλυτικές, προκειμένου να μη δημιουργούν αίσθημα ανασφάλειας, άγχους και φόβου στους εκπαιδευόμενους, αλλά αντιθέτως να προκαλούν ένα ενθαρρυντικό περιβάλλον εργασίας, μια δημιουργική πρόκληση για ανταλλαγή γνώσεων και εμπειριών (Rogers, 1999). Η σύνθεση των ομάδων γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να αποφευχθεί το φαινόμενο της προσκόλλησης μεταξύ τους μελών που γνωρίζονται ή έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά (π.χ. αυξημένη εμπειρία στη διαχείριση βάσεων δεδομένων) (Κόκκος, 2005), προκειμένου οι ομάδες να βρίσκονται στο ίδιο κατά το δυνατό σημείο εκκίνησης στην εκπόνηση της δραστηριότητας. Ο χρόνος που διατίθεται στις ομάδες για την εκπόνηση της δραστηριότητας, υπολογίζεται με βάση την πολυπλοκότητα του εγχειρήματος αλλά και το γνωστικό επίπεδο των ομάδων ώστε να είναι επαρκής για την ολοκλήρωση της προσπάθειας (Jaques, 2004). Είναι προφανές ότι κατά τη διάρκεια της εργασίας των ομάδων, ο εκπαιδευτής παρεμβαίνει είτε βοηθητικά είτε ενθαρρυντικά όποτε κρίνεται αναγκαίο.
4. Προκειμένου να παρουσιαστεί το αποτέλεσμα της εργασίας των ομάδων στην ολομέλεια, ζητείται από τις ομάδες να ορίσουν ελεύθερα έναν εκπρόσωπο, ο οποίος θα αναλάβει να γράψει στον πίνακα το αποτέλεσμα της ομαδικής εργασίας. Ο χρόνος που διατίθεται για την παρουσίαση είναι 25’, που σημαίνει πρακτικά 5’ για κάθε έναν εκπρόσωπο ομάδας. Καθόσον διαρκεί η παρουσίαση από τον εκπρόσωπο της κάθε ομάδας, ζητείται από τα υπόλοιπα μέλη των ομάδων να μη διακόπτουν αλλά να αφήνουν το κάθε μέλος να ολοκληρώνει την αποτύπωση των αποτελεσμάτων της εργασίας της ομάδας του.
5. Στα τελευταία 10’ της 2ης διδακτικής ώρας επιχειρείται να γίνει μία σύνθεση των αποτελεσμάτων της εργασίας της κάθε ομάδας στην ολομέλεια, διαδικασία που είναι αναγκαία για την ολοκλήρωση της ομαδικής εργασίας (Courau, 2000), προκειμένου η κεντρική εμπειρία να μην παραμείνει στα όρια της κάθε ομάδας ξεχωριστά (Πολέμη-Τοδούλου, 2005). Με βάση τα αποτελέσματα της εργασίας των ομάδων, δίνεται η ευκαιρία να γίνει μια αναφορά σε ορισμένες βασικές έννοιες όπως το «πεδίο κλειδί», οι «σχέσεις», η «κανονικοποίηση» κ.α., αναγκαίες για το επόμενο στάδιο του σεμιναρίου που είναι η υλοποίηση πλέον της εφαρμογής στην Microsoft Access.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Coourau S., (2000), Τα βασικά «εργαλεία» του εκπαιδευτή ενηλίκων. Αθήνα. Μεταίχμιο
Jaques D., (2004), Μάθηση σε ομάδες. Αθήνα. Μεταίχμιο
Κόκκος Α., (2005), Μεθοδολογία Εκπαίδευσης Ενηλίκων. Τόμος Β: Εκπαιδευτικές Μέθοδοι. Πάτρα. Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο
Μαυρογιώργος Γ., Θεμελιώδεις Αρχές για τη Χρήση των Εκπαιδευτικών Τεχνικών: Ένας Άλλος «Δεκάλογος». Ανακτήθηκε Νοέμβριο 18, 2008, από http://www.adulteduc.gr

Noye D., & Piveteau J., (1999), Πρακτικός οδηγός του εκπαιδευτή. Αθήνα. Μεταίχμιο
Πολέμη-Τοδούλου Μ., (2005), Μεθοδολογία Εκπαίδευσης Ενηλίκων. Τόμος Γ: Η Αξιοποίηση της Ομάδας στην Εκπαίδευση Ενηλίκων. Πάτρα. Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο
Rogers A., (1999), Η Εκπαίδευση Ενηλίκων. Αθήνα. Μεταίχμιο
[1] Queries: ερωτήματα της Microsoft Access
[2] Πίνακες: δομές δεδομένων της Microsoft Access

Μέσα στον ορυμαγδό των ημερών σας αποστέλλω ένα διαφορετικό θέμα που αφορά την εκπαίδευση ενηλίκων.
Πρόκειται για το άρθρο με θέμα “Η συνεργατική μάθηση στην εκπαίδευση ενηλίκων, ένα παράδειγμα εφαρμογής “
το οποίο δημοσιεύθηκε στο τελευταίο τεύχος του επιστημονικού περιοδικού Online της Ένωση Μηχανικών Πληροφορικής και Επικοινωνιών Ελλάδας (ΕΜηΠΕΕ).
http://edu4adults.blogspot.com